ప్రధమాశ్వాసం - పుర, ప్రజావర్ణన

విజయవిలాసం కావ్యంలో ఇష్టదేవతా స్తుతి, కృతిపతి గుణప్రస్తుతి, కృతి సమర్పణ సన్నాహాల తర్వాత కధలోకి ప్రవేశిద్దాం.. ఈ టపా నుండి మనం విజయవిలాసం అసలు కధలోకి  వెళుతున్నాము. ముందుగా అందమైన ఇంద్రప్రస్త నగర వర్ణన:

ఈ టపాలోని  పద్యాలన్నీ పాడినవారు రాఘవ…

 శా. చంద్రప్రస్తర సౌధ ఖేలన పర శ్యామా కుచద్వంద్వ ని

స్తంద్ర ప్రత్యహ లిప్త గంధ కలనా సంతోషిత ద్యోధునీ

సాంద్ర ప్రస్ఫుట హాటకాంబురుహ చంచచ్చంచరీకోత్కరం

బింద్రప్రస్థపురంబు భాసిలు రమాహేలాకళావాసమై.


 

ఇంద్రప్రస్థపురము లక్ష్మీదేవి విలాసానికి వాసమై భాసిలుతున్నది.  ఎట్లనగా, సౌధములలో ఆటలాడు పడతుల కుచములకు పూయబడిన గంధము ఆకాశగంగకు తెలియుచున్నది, సంతోషింపజేయుచున్నది.  అంతటి ఎత్తుగల మేడలు. ఆకాశగంగలోని బంగారుతామరల చుట్టూమూగిన తుమ్మెదల సమూహములు కల ఆ మేడలు లక్ష్మీదేవికి ఆలవాలమై శోభించుచున్నవి.

సీ. తడఁబాటు గలదు వేదముల నాతని కంచుఁ బరమేష్ఠి మెచ్చరు ధరణిసురులు

కడమాటు పగవానిఁ గని చే మఱచె నంచు భార్గవు మెచ్చరు బాహుజనులు

పనికి రా కొకమూలఁ బడియె నాతనివస్తులని కుబేరుని మెచ్చ రర్యజనులు

వీటిపా  టైన నాఁగేటిపాటున మించునని  హలాయుధు మెచ్చ రంఘ్రిభవులు

తే. పాడిఁ దప్పక ధర్మంబు పట్టువిడక

లక్షలకు నమ్మఁ జాలి నల్గడల భూమి

వరులు మే లనఁ దని యిట్లు పురిఁ బొలుతురు

చదువుసాముల ధనధాన్యసంపదలను.

ఆ నగరిలోని నాలుగువర్ణముల వారూ ఎవరికీ తీసిపోరు. బ్రాహ్మణులు బ్రహ్మయొక వేదోచ్ఛారణలోనే తప్పులు పట్టగలరు. ఇఱువదొక మార్లు క్షత్రియవంశములను నాశనము చేసిన పరశురాముఁడు తుదకు శ్రీరాముని చేత పరాభవింపబడెనని ఎంచి ఆ నగరి క్షత్రియులు భార్గవుని సైతము మెచ్చరు. వైశ్యులు తమ సంపదలను వాడుకొనుటలో కడు నేర్పరులు, ఆ విషయములో వారు కుబేరుని కూడ మెచ్చరు. ఆతని వస్తు సముదాయము నిష్ప్రయోజనముగ మూలబడి యుండునని వారి భావము. శూద్రులు తమ నాగళ్ళు బలరాముని నాగళ్ళను మించునను భావము గల వారు. ఈ విధముగా న్యాయధర్మాలు తప్పకుండా ఆ పురవాసులు వైభవముతో నివసించుచున్నారు.

ఉ. రే లమృతాంశులో శశము రెమ్ముద మంచుఁ దలంచి జాళువా

మేలి పసిండి సోయగఁపు మేడల గుజ్జెనగూళ్ల సందడిన్

బాలిక లుండి యావలఁ జనం గని చింతిలి "వంటయింటి కుం

దే లి”ది యెందుఁ బోఁగలదు నేఁటికి నే"మని యందురందులన్.

ఆ పురములోని బాలికలు చంద్రునిలోని కుందేటిని పట్టిలాగ తలంచి ఆటలో మునిగియుండ నంతలోనే చంద్రుడు యావల బోవుటవలన చింతించి మరల వారిలో వారు సమాధానపడుచున్నారు. వంటింటి కుందేలు ఎక్కడకు బోవును మరల రాకమానదు కదా యని. చంద్రునిలో కుందేటిని వంటింటి కుందేలని లోకోక్తిలో ఇమడ్చడ మీ పద్యములోని చమత్కారము.

ఉ. వేడుక నప్పురీహరుల వేగముఁ గన్గొని లేళ్లు "గాడ్పుతోఁ

గూడి చన న్వలెన్ మనము గూడఁగ నోపక యోడినట్టివా

రోడనివారి మోచు" టని యొద్దికఁ బందెము వైచి కూడ లే

కోడెనొ కాక మోయఁగఁ బ్రయోజన మే మనిలుం గురంగముల్.

ఇంద్రప్రస్థములోని గుఱ్ఱములు వాయువేగము గలవి.  ఆ గుఱ్ఱముల వేగము జూచి గాలితో గూడి పరుగిడవలెనని, లేనిచో ఆ హరులను ఓడింపలేమని తలచి, తుదకు ఓడిపోయి ఆటకై వేసిన పందెమువలన గాలికి వాహనములైనవి లేళ్ళు. గాలికి లేళ్ళు వాహనములెందుకో చమత్కరించి తెలుపుచున్నాడు చేమకూరకవి.

సీ. ఆరామసీమలయందు నుండి పవళ్లు ముదమొసంగ వసంతుఁ డెదురుచూచు

మునిమాపుకడలఁ గ్రొన్ననవింటినెఱజోదు కేళిమందిరముల కెలనఁ జూచుఁ

బ్రొద్దు వోయినవేళ రోహిణీప్రాణేశుఁ డుదిరిమేఁడల మీఁద వెదకి చూచుఁ

 దెలతెలవాఱంగ మలయగంధవహుండు సోరణగండ్లలోఁ జొచ్చి చూచు

తే. నా పురి విలాసవతుల యొయ్యారములకుఁ

గడు సొగసి వారి రాకలు కాచి కాచి

విరహులఁ గలంచువారె యివ్విధము గాఁగ

నున్నవారల నిఁక వేఱె యెన్న నేల.

ఆ పురి విలాసవతులు విరహులను కలచువారైన వసంత, మన్మథ, చంద్ర, మలయమారుతములనే కలచి వేయ గలవారు. పగటిపూట వసంతుఁడు ఉద్యానవనములలో వారి కొఱకు ఎదురు చూచుచుండును. ప్రొద్దు క్రుంకిన వేళ మన్మథుఁడు వారి పడకింటి వైపు ఓరచూపుల చూచుచుండును. రాత్రివేళల వారికై చంద్రుఁడు మేడల వెతుకుచుండును. తెలతెలవారుచుండగా నిదురించుచున్న వారిని కిటికీలలో ప్రవేశించి పవనుఁడు చూచుచుండును. ఈ విధముగా విరహులను బాధపెట్టుటలో ప్రఖ్యాతిగాంచిన ఆ నలువురినీ బాధపెట్టగల వారు ఆ నగరిలోని ఆటవెలదులు.

   చ. పొలయలుకల్ వహించి వలపుల్ మొలిపించు పిసాళిగబ్బి గు

    బ్బల జవరాండ్రమై గగురుపాటున నేటికి వచ్చెనమ్మ తాఁ

    బిలువని పేరఁటం బనుచు బెగ్గిలి నాథులఁ గౌఁగిలింపఁ గాఁ

    బొలుపుగ నందుఁ బెండ్లినడుపుల్ నడపున్ వలినాలితెమ్మెరల్.

ఆ పురములో పిలువని పేరంటమునకు వచ్చినట్లుగా వచ్చి పెళ్లికార్యాలను నడిపిస్తాయి తెమ్మెరలు.  అది ఎలాగునో చూడగా,  చల్లని తెమ్మెరల తాకిడికి తమకు తామై జవరాళ్ళు నాథుల కౌగిళ్లలో ఒదిగిపోతున్నారు, అది తమ ప్రవృత్తికి భిన్నమైన పని అయిననూ అనుకోకుండా వచ్చిన తెమ్మెర వలన కలిగిన గగురుపాటు వారితో ఆ పని చేయిస్తున్నది, చేయినది లేక గాలిని మాట లని ప్రియులకౌగిళ్లలో చేరుతున్నారు కాంతలు.

    తే. పోఁకమ్రాఁకుల మహిమ కప్పురపుటనఁటి

    యాకుఁదోఁటల సౌభాగ్య మందె కలదు

    ప్రబలు మౌక్తిసౌధసంపదల మహిమ

    వీటి రహి మెచ్చవలయుఁబో వేయునోళ్ల.

వీటి రహి మెచ్చవలయుఁబో వేయినోళ్ల అనునది  ఈ పద్యములో చమత్కారము. వేసుకొన్న నోటనే విడెము (కిళ్లీ) యొక్క రుచి మెచ్చుకోలు వస్తుందనునది ఒక అర్థము, పైన ఆకుతోటల ప్రస్తావన ఉన్నది కాబట్టి ఇది అతుకుతుంది. ఇంద్రప్రస్థములో పోకచెట్ల, కర్పూరపు అరటి తోటల సౌభాగ్యము, ముత్యాలతో అలంకరింపబడిన సౌధముల గరిమ వీటిని మెచ్చడానికి ఒక నోరు చాలదట, వేయినోళ్లు కావలెనట. ఇది మఱియొక అర్థము.

    ఉ. ఆణిమెఱుంగు ముత్తెపుటొయారపుమ్రుగ్గులు రత్నదీపికా

    శ్రేణులు ధూపవాసనలు హృద్యనిరంతరవాద్యఘోషముల్

    రాణఁ బొసంగఁ బ్రోలు మిగులం గనువిం దొనరించు నిత్యక

    ల్యాణముఁ బచ్చతోరణము నై జను లందఱు నుల్లసిల్లగన్.

ముత్యాలముగ్గులతో, రత్నదీపావళులతో, ధూపవాసనలతో, నిరంతర వాద్యఘోషలతో, ఆ పట్టణపు జనులు నిత్యకల్యాణము, పచ్చతోరణముగా సంతోషములలో మునిగితేలుచుందురు.

కృతి సమర్పణ సన్నాహము

 ఈ టపాలో పద్యాలన్నీ పాడింది లంకా గిరిధర్.


కృతిపతి రఘునాథ మహారాజు గుణగణాలు వర్ణించిన తర్వాత కవి తన కృతి సమర్పణకు సన్నాహాలు మొదలుపెట్టాడు.. ఇక్కడ మహారాజు కూడా కవిని ప్రశంసించాడు తర్వాత మనం విజయవిలాసం కధలోకి ప్రవేశిద్దాం...

సీ. కుందనంపుఁబసిండి కుళ్లాయిజగలపైఁ

జౌకట్లనిగనిగ ల్చౌకళింప;

హురుముంజిముత్యాలయరచట్టపై  గొప్ప

పతకంపుహారము ల్పరిఢవిల్ల;

వెలఁజెప్పరాని కెంపుల వంకజముదాడి

పీతాంబరంబుపైఁ బెరిమె నెఱప;

గబ్బిమన్నె కుమారగండ పెండారంపు

జిగి పదాగ్రంబుపైఁ జెంగలింప;

తే. దొరల మంత్రులఁ గవుల నాదరణసేయు

కరముకంకణకాంతి నల్గడల నిండ.

నిండుకొలు వుండెఁ గన్నులపండువుగను

ఠీవి నచ్యుత రఘునాథభూవిభుండు.

ఈ పద్యంలో కవి రఘునాథభూవరుడి వస్త్రధారణ, అలంకరణ ప్రీతిని, రాజఠీవిని వర్ణిస్తున్నాడు. మేలిమి బంగారంతో చేసిన తలపాగా యొక్క కాంతులమీద విలువైన ముత్యాలతో చేసిన చెవిపోగుల కాంతులు నిగనిగలాడుతూ గంతులు వేస్తుండగా, పారశీకసింధుశాఖ ప్రాంతంలోని హర్మోజ్ దేశపు శ్రేష్టములైన ముత్యాలు అమర్చి కుట్టిన చొక్కా మీద పతకములతో కూడిన రత్నహారాలు ప్రకాశిస్తుండగా, అమూల్యమైన కెంపులు తాపడం చేసి, వంకరగా ఉన్న బాకు మహారాజు ధరించిన పసుపురంగు పట్టువస్త్రము మీద ఎంతో సుందరంగా వ్యాపించగా, మన్నెపురాజుల కుమారులను జయించినవాడని తెలిపే గండపెండేరముయొక్క కాంతి కాలిమీదకు ప్రకాశిస్తుండగా, సామంత రాజులను, మంత్రులను, కవులను ఆదరించు చేతికి ధరించిన కంకణములో అమర్చిన రత్నాల కాంతులు అన్ని దిక్కులకు వ్యాపించగా రఘునాథమహారాజు ఎంతో ఠీవిగా, కన్నులవిందుగా ఉన్నాడు.

ఉ. శ్రీరసభావముల్ వెలయఁ జెప్పి ప్రబంధము లెన్నియేని మీ

పేరిట నంకితంబిడిన బిడ్డల నెందఱఁ బేరుపెట్టినన్

దీరునె మీఋణం? బయినఁ దెచ్చితిఁగాన్క పరిగ్రహింపుమ

య్యా రఘునాథభూపరసికాగ్రణి, మామకకావ్యకన్యకన్.

రఘునాథమహారాజు తనకు చేసిన ఆదరణకు ఎంతో ఋణపడినట్లు భావించిన కవి ఎన్ని ప్రబంధాలు రాసి అంకితమిచ్చినా, ఎంతమంది పిల్లలకు రాజు పేరు పెట్టినా, ఆ ఋణం తీరేది కాదు. అయినా తన సొంతమైన కావ్యకన్నియను రసికులలో శ్రేష్టుడైన రఘునాథ మహారాజుకు కానుకగా తీసుకొచ్చాను. పరిగ్రహింపుమని (వివాహమాడమని, చేపట్టుమని) కోరుకుంటున్నాడు. ఎంత చేసిన తీరని ఋణం కావ్యకన్నియను ఇచ్చినా కూడా తీరేది కాదు కాని మహారాజు రసికాగ్రణి కావున దాని విలువ కంటే అందులోని భక్తి విశ్వాసాలను గ్రహించి, ఆదరిస్తాడు అని చేమకూర కవి భావించాడు.

సీ. రంభ వాకిటను దోరణములు గట్టెడు

తీవర మొకకొంత దీలుపడియె;

మేనక యింటిలో మేల్కట్లు సవరించు

సంరంభ మొకకొంత సడలువాఱెఁ; 

గనకాంగి  యింటిలోఁ గర్పూరవేదికల్

సవరించు టొకకొంత జాగుపడియె

హరిణి బంగరుమేడ నరవిరిసెజ్జలు

నిర్మించు టొకకొంత నిలుక డయ్యె.

తే. మబ్బు గొబ్బున నీశౌర్యమహిమ వినక

తెగువతోడుత నెదిరించి తిరిగి విఱిగి

పాఱిపోయిన మన్నీలపాటు సూచి

సమరనిశ్శంక! రఘునాథ సాహసాంక!

రఘునాథ మహారాజు మహావీరుడు. అతని పరాక్రమాన్ని లెక్కపెట్టకుండా గర్వంతో ఎదిరించే శత్రురాజులు కొద్ది సమయంలోనే ఓడిపోయి మరణించి వీరస్వర్గం పొంది తమను కలవడానికి వస్తారని స్వర్గంలో రంభ, మేనకాది అప్సరసలు ఎదురు చూస్తారంట. కాని వారి ఆశ నిరాశే అవుతుంది. రఘునాథుడి పరాక్రమానికి బెదిరి అతని ధాటికి ఆగలేక శత్రురాజులందరూ యుద్ధ రంగం విడిచి భీరులై పారిపోతున్నారు. అది చూసిన రంభ తన వాకిట్లో ద్వారానికి తోరణాలు కట్టడం నిదానించింది. మేనక తన ఇంటిలోని చాందినీలు కాస్త మెల్లగా సవరించసాగింది. కనకాంగి కూడా పచ్చకర్పూరంతో అలంకరించిన తిన్నెలను సవరించడంలో ఆలస్యమయింది. అరవిరిసిన పువులతో పాన్పులు తయారు చేయడం కూడా నిలిచిపోయింది. ఇందులోని విశేషమేమిటంటే రఘునాథుడి శౌర్యపరాక్రమములు తెలియని శత్రురాజులు అతనితో పోరుకు తలపడి చాలా త్వరగా చనిపోయి వీరస్వర్గాన్ని అలంకరిస్తారని ప్రతీతి. కాని ఆ కొన్ని నిమిషాలలో వారందరూ యుద్ధ ప్రారంభంలోనే వెనక్కు తిరిగి పారిపోవడం జరుగుతుంది. శత్రురాజులు అతని ధాటికి వెరసి పలాయనం చిత్తగించారని కవి చాలా అందంగా చెప్పాడు.

తే. "కల నయిన మిమ్ముఁ  గా కన్యుఁ గొలువ నంటి

కృతు లొకరి కీను మీకె యంకితము లంటి,

పలికిన ప్రతిజ్ఞ చెల్లింపవలదె యిట్లు?

వాఙ్నియమరూఢి నీయంత వాఁ డిఁకేఁడి?

 ఇంతవరకు కవి రఘునాథ మహారాజుని వర్ణిస్తూ పద్యరచన చేసాడని చదువుకున్నాం. కాని ఈ పద్యంలో రాజు కవిని గూర్చి చెప్పిన విశేషాలు ఉన్నాయి. కలలో కూడా మిమ్మల్నిగాక (రఘునాథుని గాక అని) వేరెవరిని కొలువను అని శపథం చేసావు. నీవు రాసిన కావ్యాలను ఇంకొకరికి అంకితం ఇవ్వను అని ప్రతిజ్ఞ చేశావు. చెప్పిన మాటను , చేసిన శపధాన్ని ఈ విధంగా చక్కగా నిలుపుకున్నావు. శబ్దప్రయోగంలో నైపుణ్యం సాధించినవారు నిన్ను మించినవారు వేరొకరు లేరు అని భావం. ఈ పద్యంలోని నాలుగో చరణం కవియొక్క ప్రధానమైన కావ్యగుణాన్ని ప్రకటిస్తుంది.

క. ప్రతిపద్యమునందుఁ జమ

త్కృతి తలుగం జెప్పనేర్తు; వెల్లెడ బెళు కౌ

కృతి వింటి మపారముగా

క్షితిలో నీమార్గ  మెవరికిన్ రాదు సుమీ

 


ప్రతీ పద్యంలో శబ్దంలోనో, అర్ధంలోనో, భావంలోనో చమత్కారముండేలా కవిత్వం చెప్పగలవు, పద, అర్ధ, రస, భావ అలంకారాది విషయాలన్నింటిలోనూ సొగసైన కావ్యాన్ని ఎన్నోసార్లు విన్నాము. దానిని ఆస్వాదించిన తర్వాత ఆధ్రలోకంలో నీ కవితా పద్ధతి ఎవరికినీ రాదు సుమా.. అభినవ భోజుడైన రఘునాథుడు చేసిద ఈ ప్రశంస చేమకూర కవికి ఒక ప్రతిజ్ఞ వంటిది అని చెప్పవచ్చు.

తే. క్షత్రధర్మమ్మెకద నీకుఁ గలది మొదలఁ

దమ్ములు సుతుల్ హితులు గూడ మమ్ముఁ గొలిచి

తిపుడు కృతియును జెప్పి మా కిం పొనర్చి

తొకటఁ గా దన్నిటను బ్రయోజకుఁడ వీవు."

మొదటినుండి నీకు ఉన్నది క్షత్రియ ధర్మమే కదా. నీ తమ్ముళ్లు, కుమారులు, స్నేహితులందరూ మా కొలువులో పని చేశారు. ఇప్పుడు నీ కావ్యాన్ని కూడా మాకు అంకితమిచ్చి మిక్కిలి సంతోషాన్ని ఇచ్చావు. ఒకటని కాదు అన్నింటిలో నీవు మాకు ప్రయోజనాన్ని చేకూర్చావు అని రాజు కవిని ప్రశంసించాడు. చేమకూర వేంకటకవి జన్మతః శూద్రుడు. కొంతకాలం తన సోదరులు, కుమారులు , స్నేహితులతో కలిసి రాజుగారి సైన్యంలో ఉండి ఆ తర్వాత రచనా వ్యాసంగం మొదలుపెట్టాడు. దీనివల్ల ఈ కావ్య రచన సమయానికి కవి కొంత వయసు మళ్లినవాడు అని తెలుస్తుంది.

ఉ. ఎందునువిద్య మేలెఱుగరెవ్వ: రెఱింగినఁ గొంతమాత్రమే;

యందును సాహితీరసమహత్త్వ మెఱుంగ; రెఱింగిరేని యా

యంద మెఱుంగలే; రెఱిఁగినప్పటికిన్ విని మెచ్చి యీయ; రె

న్నందగు నచ్యుతేంద్రరఘునాథ విభుండె ప్రవీణుఁ డన్నిఁటన్.

ఈ పద్యంలో కవి పాండిత్యాన్ని సంపూర్ణంగా గుర్తించి ఆదరించిన రఘునాథ మహారాజు సామర్ధ్యాన్ని గురించి చెప్పబడింది. దేశంలో ఎక్కడైనా చాలామందికి విద్య (కావ్య పరిచయం) గురించి తెలియదు. ఒకవేళ తెలిసినా కొంతమంది మాత్రమే ఉంటారు. ఆ కావ్య పరిచయాన్ని తెలిసిన కొద్దిమందిలో ఆ సాహిత్యంలోని రసంయొక్క గొప్పదనాన్ని తెలుసుకొనలేరు. అలా తెలుసుకొనగలిగినవారు ఉన్నా ఆ కావ్యంలోని అందాన్ని, సొగసును గుర్తించలేరు. అలా గుర్తించగలిగినా ఇతరుల కవిత్వాన్ని విని, మెచ్చుకుని బహూకరించరు. అర్ధము, రసమహత్త్వాన్ని, అందాన్ని గుర్తించి, విని, మెచ్చుకుని ఇవ్వగలిగే అన్ని విషయాలలో రఘునాథవిభుడే సమర్థుడు అని కవి భావము.

ఉ. ఇచ్చునెడన్ బదార్థ మడి గిచ్చునొ; తా దయసేయఁ కా

దనన్, వచ్చునొ; మించి యొక్కఁ డన వచ్చినఁ దా నది

యిచ్చగించునో, యిచ్చిన నిచ్చెనే; సరిగ నెవ్వరిపై దయ

 జేసెఁ జేసెనే, యచ్చతురాస్యుఁడుం దెలియఁ డచ్యుతు శ్రీరఘునాథుచిత్తమున్.

.
 
రఘునాథ మహారాజు దానం చేసేటప్పుడు ఏ వస్తువు కావాలో అని అడిగడు. ఒకవేళ ఎవరైనా తాను ఇచ్చినది కాదని అంటారేమో అన్న సంశయం లేదు. ఎవరికైనా ఇవ్వడానికైనా, ఆదరించడానికైనా స్వతంత్రంగానే ఆలోచించి, వ్యవహరిస్తాడు కాని ఎవరి సలహా తీసుకుని చేసేవాడు కాదు. చివరకు నాలుగు తలలు కల ఆ బ్రహ్మకు కూడా రాజుగారి ఆలోచన, అభిప్రాయాలు గుర్తించలేడని చమత్కరించాడు కవి..